Czym jest nietolerancja laktozy?

Aż 10% Europejczyków skarży się na dolegliwości ze strony układu pokarmowego po spożyciu mleka. Jest to często skutek nietolerancji laktozy, czyli cukru, który znajdziemy w produktach wytwarzanych z mleka. Jak rozpoznać nietolerancję laktozy, jakie są jej przyczyny i czy można ją skutecznie leczyć?

Laktoza – czym wyróżnia się cukier mleczny?

Laktoza jest cukrem mlecznym i organicznym związkiem chemicznym z grupy węglowodanów. Zaliczamy ją do disacharydów (dwucukrów), gdyż składa się z D-galaktozy i D-glukozy. Laktoza to główny cukier występujący w mleku ssaków – w krowim jest go ok. 5%, a w ludzkim aż 7%. Niestety organizm nie jest w stanie wchłonąć jej w postaci dwucukru – konieczne jest rozłożenie laktozy do cukrów prostych, za co odpowiada enzym zwany laktazą.

Gdzie występuje laktoza?

Białko mleka krowiego występuje w produktach mlecznych, takich jak:

• mleko krowie,
• mleko w proszku odtłuszczone,
• mleko modyfikowane dla niemowląt,
• śmietana,
• jogurt naturalny i owocowy,
• maślanka,
• kefir,
• ser twarogowy,
• serek wiejski,
• sery żółte, topione i pleśniowe,
• lody,
• inne produkty mleczne.

Co ciekawe, laktoza występuje nie tylko w produktach mlecznych. Jest ona bardzo często dodawana do żywności, by zwiększyć jej lepkość, poprawić smak czy dodać produktom atrakcyjne brązowe zabarwienie. Możemy ją więc znaleźć również w pieczywie, frytkach, krokietach, słodyczach, wyrobach mięsnych czy niektórych lekach.

Jaki jest powód nietolerancji laktozy?

Nietolerancja laktozy jest wywołana brakiem lub niedoborem laktazy, enzymu niezbędnego do trawienia cukru mlecznego. Jeśli laktaza nie występuje lub jest jej zbyt mało, nie ma możliwości rozkładu laktozy na galaktozę i glukozę, które są łatwo przyswajalne przez organizm. W naturalnych warunkach laktaza jest wytwarzana w nabłonku jelita cienkiego. Przy jej braku lub niedoborze nierozłożony cukier mleczny wędruje do jelita grubego, gdzie napotyka bakterie jelitowe – w tym miejscu dochodzi do fermentacji laktozy i powstania gazów, które zaburzają pracę układu pokarmowego, powodując uciążliwe dolegliwości.

Niedobór laktazy może być:

• wrodzony (alaktazja) – całkowity brak laktazy w organizmie wskutek predyspozycji genetycznych,
• pierwotny (hipolaktazja) – wynika z fizjologicznego spadku aktywności enzymu i wiąże się z wiekiem,
• wtórny (nabyty) – wynika z przyjmowania leków (antybiotyki, kwas acetylosalicylowy) lub chorób uszkadzających nabłonek i kosmki jelitowe, takich jak np. choroba Leśniowskiego-Crohna, choroba Whipple’a, zakażenia pasożytnicze, alergia pokarmowa, mukowiscydoza.

Objawy nietolerancji laktozy

Nieprzyjemne objawy nietolerancji cukru mlecznego pojawiają się po spożyciu laktozy, a właściwie produktów, które ją zawierają.

Najczęstsze objawy nietolerancji laktozy to:

• dyskomfort w jamie brzusznej,
• uczucie „przelewania” w brzuchu,
• ból brzucha,
• wzdęcia,
• gazy,
• biegunka,
• nudności i wymioty.

Aby uniknąć nieprzyjemnych dolegliwości, warto zmodyfikować dietę lub wprowadzić suplementację laktazy.

Jak wykryć nietolerancję laktozy? Diagnostyka

Przy podejrzeniu nietolerancji laktozy lekarz może skierować nas na badania mające na celu potwierdzenie diagnozy. Dzięki profesjonalnej diagnostyce możemy mieć pewność, że nasze dolegliwości wynikają właśnie z nietolerancji cukru mlecznego.

Wyróżniamy kilka metod diagnostycznych:

• wodorowy test oddechowy – pacjent otrzymuje na czczo określoną dawkę laktozy, a następnie jest poddawany pomiarowi wodoru w wydychanym powietrzu; w przypadku nietolerancji stężenie wodoru jest znacznie wyższe niż przed podaniem laktozy, gdyż dochodzi do jej fermentacji w jelicie grubym,
• badanie pH stolca – niestrawiona laktoza zakwasza stolec, dlatego można zaobserwować kwaśne pH,
• test doustnego obciążenia laktozą – pacjent otrzymuje laktozę, a następnie oznacza się stężenie glukozy we krwi; w przypadku nietolerancji stężenie glukozy nie ulegnie zmianie, gdyż dwucukier nie rozłoży się na glukozę i galaktozę,
• badanie genetyczne zróżnicowania genu laktazy (LCT) – potwierdza lub wyklucza hipolaktazję pierwotną,
• badanie endoskopowe – podczas badania pobierany jest niewielki fragment jelita cienkiego w celu oceny zawartości laktazy.

Dieta przy nietolerancji laktozy

Wrodzona nietolerancja laktozy wymaga dożywotniego wyeliminowania cukru mlecznego z diety lub suplementowania laktazy w tabletkach, np. Lactaza Tabs. Taki preparat zawiera enzym naturalnie występujący w organizmie człowieka, który bierze udział w rozkładzie laktozy w kwaśnym środowisku żołądka. Przy hipolaktazji eliminujemy lub ograniczamy spożycie laktozy dożywotnio, natomiast we wtórnej nietolerancji eliminujemy produkty mleczne czasowo – do momentu wyleczenia choroby. Leczenie nietolerancji laktozy polega przede wszystkim na modyfikacji diety.

Oprócz suplementacji laktazą można też sięgać po produkty mleczne z oznaczeniem „bez laktozy” oraz napoje roślinne, które stanowią substytut mleka krowiego. Przy nietolerancji laktozy należy też dokładnie czytać etykiety, gdyż cukier mleczny może się znaleźć m.in. w pieczywie. Aby uniknąć niedoborów związanych z eliminacją produktów mlecznych, skonsultuj się z dietetykiem.

Źródła:

1. Przybylska-Feluś M., Test tolerancji laktozy, https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/132263,test-tolerancji-laktozy [dostęp: 19.07.2023 r.].
2. Nietolerancja laktozy, https://www.jagiellonskiecentruminnowacji.pl/wp-content/uploads/2019/01/nietolerancja_laktozy_broszura_f.pdf [dostęp: 19.07.2023 r.].
3. Laktoza – wszystko co musisz wiedzieć [sic!], https://zdrowegeny.pl/poradnik/laktoza-wszystko-co-musisz-wiedziec [dostęp: 19.07.2023 r.].
4. Kędzierski M., Uczulenie na laktozę. Objawy i leczenie nietolerancji laktozy, https://www.wapteka.pl/blog/artykul/uczulenie-na-laktoze-objawy-i-leczenie-nietolerancji-laktozy [dostęp: 19.07.2023 r.].
5. Cichocka A., Dieta dla osób dorosłych z nietolerancją laktozy, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/diety/diety_w_chorobach/75727,dieta-dla-osob-doroslych-z-nietolerancja-laktozy [dostęp: 19.07.2023 r.].