Laktoza: co to jest?

Laktoza jest obecna w wielu produktach spożywczych, w tym przede wszystkim w nabiale. Sama w sobie nie jest szkodliwa, jednak nie powinny jej spożywać osoby z nietolerancją laktozy wynikającą z braku lub zbyt małej ilości enzymu – laktazy. W czym jest najwięcej cukru mlecznego? Jakich produktów unikać w diecie, a jakie można spożywać bez obaw? Sprawdź!

Czym jest laktoza?

Laktoza, określana często jako cukier mleczny, pod względem chemicznym jest dwucukrem, czyli disacharydem. Jest zbudowana z cząsteczki galaktozy i glukozy. Oba cukry są ze sobą połączone wiązaniem β-1, 4-glikozydowym. Cukier mlekowy występuje w mleku wszystkich ssaków (także ludzkim) w zawartości od 2% do 8%. Jest o wiele mniej słodki niż glukoza i sacharoza. Ma również niższy od nich indeks glikemiczny.

Cukier mleczny jest wykorzystywany m.in. w:

• przemyśle farmaceutycznym (jako wypełniacz w produktach leczniczych),
• lecznictwie,
• przemyśle spożywczym,
• pirotechnice.

Laktozę do powyższych zastosowań otrzymuje się z serwatki powstającej podczas produkcji serów.

Warto wiedzieć, że cukier mlekowy jest najczęściej wykorzystywanym składnikiem w recepturach aptecznych. Pełni funkcję substancji pomocniczej (excipiens). Stosuje się ją przede wszystkim podczas rozcierania produktów leczniczych. Zmieszane z laktozą mogą uzyskać odpowiednie stężenie – takie, jakie jest potrzebne w procesie leczniczym. To ważna informacja dla osób z nietolerancją laktozy. Powinny one upewnić się, że przyjmują produkty, które jej nie zawierają.

Jak odkryto laktozę? Jej istnienie ogłoszono już w 1619 roku. Zrobił to Fabrizio Bartoletti. Uzyskał preparat nazwany przez samego siebie manną (zawartość laktozy wynosiła 85%). Następnie ten składnik został zaklasyfikowany jako cukier mleczny w roku 1780 przez Carla Wilhelma Scheelego. Z kolei wyodrębnienie laktozy w czystej postaci, jej identyfikacja i opisanie właściwości, miało miejsce dopiero w 1893 roku. Dokonał tego Franz von Soxhlet.

Gdzie występuje laktoza?

Laktoza jest cukrem mlecznym, więc należy jej szukać przede wszystkim w nabiale. Jednak warto wiedzieć, że nie jest charakterystyczny jedynie dla produktów z mleka krowiego. Zawiera je mleko wszystkich ssaków, w tym również ludzkie.

Ważną informacją dla osób, dla których istotne jest wykluczenie laktozy z diety, jest to, że znajduje się ona nie tylko w mleku nieprzetworzonym. Zawierają ją także jego przetwory, czyli produkty mleczne, takie jak:

• serwatka,
• sery,
• maślanka,
• twaróg,
• masło,
• lody.

Należy również uważać ze spożywaniem wyrobów, które zawierają w składzie powyższe produkty, czyli głównie ciast, czekolad, budyni czy sosów. Tam również często można znaleźć laktozę, choć nie zawsze można się tego domyślić.

Być może zwrócił Twoją uwagę fakt, że na powyższej liście nie ma jogurtu. To nie przypadek. Choć jest produkowany z mleka, to znajdują się w nim jedynie niewielkie ilości cukru mlecznego. Jest tak dlatego, że jogurt powstaje w wyniku fermentacji mlekowej. Żywe kultury bakterii z rodzaju Lactobacillus trawią laktozę, a po spożyciu jogurtu trafiają do jelit, gdzie ten proces jest kontynuowany. Bardzo ważne dla osób z nietolerancją laktozy jest to, aby kupowały wyłącznie jogurty niepasteryzowane. Pasteryzacja, czyli poddawanie produktu wysokiej temperaturze, dezaktywuje cenne szczepy bakterii.

Gdzie jest najwięcej laktozy? Poniżej znajdziesz listę produktów wraz z zawartością cukru mlekowego podaną w gramach.

• mleko krowie – od 4,6 do 4,9;
• mleko kozie – 4,4;
• mleko owcze – 5,1;
• mleko w proszku (krowie) – od 39 do 51;
• mleko zagęszczone (krowie) – od 9,4 do 10,3;
• kefir – 4,1;
• maślanka – 4,7;
• serwatka – 5,1;
• ser żółty – 0,1;
• ser biały – od 2,9 do 3,1;
• lody – 4,4;
• śmietana, śmietanka – od 3,1 do 4,0.

Dane pochodzą z opracowania Aleksandry Cichockiej pt. Nietolerancja laktozy — dieta, zawartość laktozy w produktach mlecznych.

Dlaczego laktoza jest szkodliwa?

Laktoza sama w sobie nie jest szkodliwa. Gdyby tak było, mleko matki byłoby niewskazane dla niemowląt i dzieci. Natomiast u dorosłych, którzy mają nietolerancję cukru mlecznego, mogą wystąpić po jego spożyciu nieprzyjemne dolegliwości. Całkowite wyeliminowanie laktozy z diety osoby, która nie zmaga się z nietolerancją, nie jest konieczne, a wręcz jest niewskazane.

Laktoza u zdrowego człowieka jest trawiona w jelicie cienkim za pomocą laktazy, czyli enzymu trawiennego. Może się zdarzyć, że u danej osoby zdolności organizmu do wytwarzania laktazy są zaburzone. Wówczas trawienie cukru mlecznego nie może przebiegać prawidłowo. Laktoza przechodzi wówczas w niezmienionej formie do jelita grubego i dopiero tam następuje proces jej rozkładu. Nietolerancja laktozy może się wówczas objawiać:

• wzdęciami,
• kruczeniem („burczeniem w brzuchu” charakterystycznym dla ruchów perystaltycznych jelit),
• uczuciem pełności i napięcia,
• biegunką.

Nasilenie objawów zależy od stopnia niedoboru laktazy. Jednak warto podkreślić, że całkowity brak tego enzymu (o charakterze wrodzonym) występuje bardzo rzadko. Natomiast nietolerancja laktozy jest już zjawiskiem znacznie powszechniejszym. Występuje u 20–37% dorosłych Polaków.

Co ciekawe, we Włoszech nietolerancję cukru mlekowego ma nawet do 80% społeczeństwa, a w Anglii jedynie 5%.

Co robić w przypadku nietolerancji laktozy?

Jeśli spożycie cukru zawartego w produktach mlecznych wywołuje objawy chorobowe, zaleca się jej wykluczenie z diety. Warto wdrożyć następujące działania:

• całkowicie zrezygnować ze spożywania produktów zawierających cukier mleczny (jedynie w przypadku osób z wrodzonym niedoborem laktazy),
• ograniczyć spożycie produktów mlecznych zawierających laktozę do ilości niepowodującej objawów (to wymaga przeprowadzenia „testów”),
• zastosować preparaty zawierające farmakologiczne postacie laktazy, czyli enzymu rozkładającego laktozę w przewodzie pokarmowym.

Warto również zastosować środki ostrożności, które polegają na dokładnym weryfikowaniu tego, co się je i pije. Dotyczy to również leków, ponieważ jak wspomniano wcześniej, laktoza bardzo często stanowi w nich substancję wypełniającą.

Ważną kwestią jest również sprawdzanie na etykietach składu produktów spożywczych. Do wielu z nich cukier mlekowy jest dodawany w procesie produkcji. To tak zwane ukryte źródła laktozy, czyli takie, które nie są domyślne. Cukier mleczny może pojawiać się np. w chlebie.

Do czego używana jest laktoza?

Laktoza jest powszechnie stosowana w przemyśle spożywczym jako składnik różnych wyrobów, a często także jako substytut cukru w różnych produktach. To m.in. lody, jogurty, napoje mleczne. Wykorzystuje się ją również jako wypełniacz i zagęszczacz w niektórych lekach i suplementach diety.

Niemal każdy wie, że laktozę można znaleźć w mleku, śmietanie lub maśle. Jednak warto zwrócić uwagę np. na odżywki białkowe, bardzo chętnie przyjmują osoby ćwiczące na siłowni. Do ich produkcji również może być używana laktoza.

Które produkty można spożywać bez obaw? Są to m.in.:

• napoje roślinne – owsiane, sojowe, migdałowe itp.
• masło bez laktozy,
• sery bez laktozy,
• jogurty sojowe,
• lody wegańskie.

Kupując produkty wegańskie, można założyć, że nie ma w nich laktozy, ponieważ są produkowane bez dodatków/składników odzwierzęcych. Jednak zawsze należy dokładnie czytać etykiety i sprawdzać składy produktów. Na opakowaniach mogą znajdować się komunikaty wprowadzające w błąd. Jeśli cierpisz na silną nietolerancję cukru mlecznego, zachowaj ostrożność i zawsze zapoznawaj się z listą składników. Laktoza, jeśli znajduje się w produkcie, zawsze będzie tam wymieniona, ponieważ takie są wymogi prawne.